| Новости » Слово автору | ||
| Дастанда “сихырсы” тип нарыҡланған зат тылсымлы әкиәт геройына юл өйрәтеүсе изгелекле кеше статусына эйә. Әкиәт сюжеты үҙәненә бер төшкәс, дастандың сюжеты ахырғаса тылсымлы әкиәт сюжетының үҫеү законсылығына буйһондорола. Ә уның асылы, баҫҡыслап-баҫҡыслап, композицион өсләтеүҙән ғибәрәт. Бер ярҙамсының геройҙы — икенсе ярҙамсыға, уныһының өсөнсөһөнә ебәреүсе айырым мотив рәүешендә тылсымлы әкиәттәрҙә йыш осраусан. “Һонтай егете” тигән тылсымлы әкиәттә ен-бәрейҙәр менән эш итә белеүсе ҡатыны Янһары тигән егеткә батша ҡушҡан әҙәм үтәгеһеҙ бурыстарҙы атҡарырға булыша: таң атҡансы иген сәсеп, урып, йыйыштыра; батша урмандан ун һыйыр килтерергә ҡушһа — ун айыу килтерә, бар менән юҡты табырға кәрәк булғас, был эште уның ярҙамы менән атҡара.Өсөнсө күрәҙәсенең Сәйфелмөлөккә әйткәне кимәленән ҡарағанда, егет үҙе күреп белмәгән ҡыҙҙы, бары һүрәте буйынса ғына булһа ла ни тиклем генә тәҡәтһеҙ яратмаһын, барыбер үҙ аллы эш итеүҙән йырағыраҡ тора. Быныһы ла — тылсымлы әкиәттәргә хас билдә.Әкиәт логикаһы буйынса, герой өс һынау үтергә тейеш булһа, дастан ошо урында “үҙаллылыҡ” күрһәткәндәй итә. Беренсенән, быға тиклем дә өс һынау үткән Сәйфелмөлөк, йәнә өс һынауға дусар ителә. Икенсенән, өс шарт та үтәлһә, әкиәт законсылығы буйынса, шарт ҡуйыусы геройға ул дәғүә иткәнде бирергә тейеш була. Дастан версияһындағы ен батшаһы иһә был законсылыҡ менән дә иҫәпләшмәй: ун икенсе ҡыҙын — Сәйфелмөлөккә етәкләтеп кенә ебәрәһе урынға, уларҙың икеһен дә эҙәрләй башлай. Шул рәүештә мөғжизәле баҫтырыш китә. “Сәйфелмөлөк” дастанының сығышы “Мең дә бер кисә”гә барып тоташа. Хәҙер инде шуны ла, һүҙ барған дастан хаҡындағы күҙәтеүҙәребеҙҙе лә тотошлайы менән иҫәпкә алып, быға тиклем ҡуйылған һәм ярайһы ҡуйыртылған бер мәсьәләгә — “Егет үҙ күҙҙәре менән күреп белмәгән һылыу ҡыҙға ситтән тороп ғашиҡ була” тигән тематик мотивҡа ҡоролған дастан һәм иртәктәрҙең геройы мифик-демонологик заттан булған ҡыҙҙы ни өсөн кәләш итеп алыуға өлгәшә, ә ул әҙәми зат ҡыҙы булғанда сюжет ни өсөн ғашиҡтарҙың фажиғәһе менән сиселә?” тигән һорауға әйләнеп ҡайтырға форсат бар.Ул һорауға шулай тип яуап бирергә булалыр, моғайын. Мәғлүм булыуынса, әкиәттәргә һәр саҡ бәхетле тамамланыш хас: ниҙелер юғалтҡан юғалтҡанын таба, кәләшһеҙ кәләш ала, айырылғандар яңынан ҡауыша, фәҡир байыға, аҡылы ярҙамында зирәк кеше үҙенән көслө заттарҙы еңә, яуызлыҡ юҡ ителә, изгелек тантана итә. Күрәһең, хикмәт “Сәйфелмөлөк” дастанында геройҙың йә — ен, йә — бәрей, йә дейеү ҡыҙына, уның үҙен күрмәҫтән үк, ғашиҡ булыуында ғына түгел, ә был әҫәрҙең, башта әйтелгәненсә, әкиәттән яралыуындалыр, шулай хасил булғанға ла, унда тылсым мөғжизәһенә ҙур роль йөкмәтелеүендәлер.Үҙенең килеп сығышы йәһәтенән үк әкиәт менән тамырҙаш булыуы арҡаһында, ҡарап үтелгән версияларынан күренеүенсә, дастан әкиәттәргә (новеллистигына ла, тылсымлыһына ла) хас мотив һәм сюжеттарҙы иркен ҡулланған, ошо мөмкинлекте ифрат та мул файҙаланған.Бына шулай, сығышы менән башҡорт иленә мөнәсәбәте булмаған ҡисса, дастандар ҙа тыумыштарынан уҡ үҙҙәренә генә хас үҙенсәлектәрен һаҡлаған.5. Тормош-көнкүреш тематикалы яҙма эпик ҡомартҡыларТрадицион эпик ҡомартҡылар менән яҙма рәүештә ижад ителеп, берсә телдән, берсә ҡулъяҙма рәүешендә таралғандары проблема, тема йәһәтенән генә түгел, сюжет йәһәтенән дә бер-береһе менән ауаздаш.
а) Мөхәббәтте яҡлай белергә саҡырыусы “Ләйлә менән Мәжнүн” дастанының башҡорт эпик ҡомартҡылары араһында урын алғаны
Предыдущая страница | Страница 2 из 3 | Следующая страница |
||
| | Напечатать | Комментарии (0) | ||
| [24 декабря 2010] | Просмотров: 246 Опубликовал: admika | Оцени статью! |
Информация
Комментировать статьи на нашем сайте возможно только в течении 30 дней со дня публикации.
{allpages}