|
Халыҡ әҙәбиәте (Ә.М.Сөләймәнов)-10 |
Новости » Слово автору | |
| Әкиәттәрҙең айырым төркөмдәре (хайуандар, ҡош-ҡорт тураһындағы, тылсымжы – саф йәки башкөллө тылмымлы, тылсымлы-героик, батырҙар тураһындағы) һәм тормош-көнкүреш әкиәттәре хаҡында һүҙ барғанда, башҡорт фольклор ғилемендә берсә «цикл» (Н. К. Дмитриев, 5, 25 – 27), берсә «төркөм » (Ә. И. Харисов, 6, 8 – 10; М. Х. Минһажетдинов, 7, 12 – 16; М. М. Сәғитов , 43; К.Ә. Әхмәтйәнов, 52, 300; 53; Кирәй Мәргән, 23, 56 — 57; берсә «төр» (К.Ә. Әхмәтйәнов, 52, 21; 53), берсә «серия» (Ә.И. Харисов, Ғ.Б. Хөсәйенов, 47, 26 – 28) тигән, йәғни уларҙың жанр йөҙөнә ишара яһамаусы нейтраль терминдар ғына ҡуллaнылды. Һуңғы осорҙа иһә был бүленеште жанр яғынан ҡылыкһырларлыҡ ҡулланырға тырышыу тенденцияһы һиҙелде. Ләкин был осраҡта ла фольклорсылар бер ауыҙҙан — бер һүҙҙән булманы. Мәҫәлән, Ә.М. Сөләймәновтың һуңғы хеҙмәттәрендә улар «жанр төрө» (9, 8; 40, 29), Н.Т. Зариповтыҡыларҙа «жанр» тип алынды (8, 6; 21), Н.К. Дмитриев, Ә.И. Харисов, Кирәй Мәргән, Ғ.Б. Хөсәйенов, М.М. Сәғитов, К.Ә. Әхмәтйәнов, М.Х. Минһажетдиновтар ҙа әкиәтте «жанр» тип иҫәпләнеләр. Шуныһы ҡыҙыҡ, ошо фекерҙе уртаҡлашыусыларҙың күптәре, әкиәтте классификациялағанда, уның тәүге бүленешен (йәғни хайуандар тураһындағы, тылсымлы, тормош-көнкүреш әкиәттәренә бүленеүен) әйтеүҙән (Н.А. Каргаиолов, В.П. Аникин, Ә.И. Харисов, М.М. Сәғитов, Г.Н. Поспелов, К. Имамов,Кирәй Мәргән, Ғ.Б. Хөсәйенов, Т.Д. Курдованидзе һ. 6.) йә уның тағы ла вағыраҡ төркөмсәләрҙән тороуын билдәләүҙән ары китмәнеләр. Жанр йәһәтенән әкиәткә ике төрлө ҡараш йәшәүенең сәбәбе әкиәттежанр тип алыу алмауҙа ғына түгел, ә «жанр», «төр» (“вид”, “род”) төшөнсәләрен нисек аңлауға бәйләнгән.Жанрға билдәләмә биргәндә, белгестәр иң әүәл әҫәрҙең формаһынаиғтибар итеүсән. Форма тигәндә, Н.Л. Колпакова – «тарихи формалаш-ҡан художестволы форма тибы»н (24, 5), К.В. Чистов – поэтикаһын,”тотороҡло алымдар һәм һүҙбәйләнештәр» кеүек категорияларҙы (51, 24)В.П. Аникин – «эске композицион-структура яғынан ойошторолоу тибы»н күҙ уңында тотто (3, 29). Шуның менән бергә форманың йөкмәтке тарафынан билдәләнешен жанр йөҙөн асыҡлаусы тәүшарт тип таныусылар ҙа бар. Б.Н. Путилов, мәҫәлән: «Фольклор жанры борон-борондан уҡ үҫешкән билдәле йөкмәтке менән специфик форманың берлегенән ғибәрәт. Ул ысынбарлыҡты уның билдәле яҡтары һәм аспекттарында һүрәт-ләүсе иң мөһим принциптар берлеген аңлата», – тип яҙғайны (39, 60). Ә бына В.Я. Пропн, формаль яҡҡа нығыраҡ иғтибар итеп, йөкмәтке мәсьәләһен ситтәрәк ҡалдарҙы. Әммә әле телгә алынған белгестәрҙең бары-һы ла тиерлек әҫәрҙең социаль-кенкүреш тәғәйенләнешен, В.П, Аникинсаса әйткәндә, “маҡсат ҡуйылышын” да, жанрҙы жанр итеүсе”лә. Жанрҙы билдәләгәндә, әле әйтелгәндәрҙән тыш, башҡарыу ысулын да(К.В.Чистов, В.Я.Пропп), музыкаға мөнәсәбәтен дә (В.Я.Пропп) иҫәпкәалырға тырышыусылар ҙа бар.Жанрға В.Е. Гусев биргән билдәләмә В.Я. Пропп әйткәнде хәтерләтә. Айырма, нигеҙҙә, шунда ғына: фольклорҙы ул синтетик сәнғәт тип иҫәпләй Һәм уға киңерәк мәғәнә һала, шуға ла «төр» («вид”, «род») менән «жанр»ға
ҡатмарлыраҡ билдәләмә бирә (18, 68 – 163).
Страница 1 из 3 | Следующая страница |
||
| | Напечатать | Комментарии (0) | ||
| [28 декабря 2010] | Просмотров: Опубликовал: admika | Оцени статью! |
Халыҡ әҙәбиәте (Ә.М.Сөләймәнов)-10 HTML ссылка на публикацию
[url=http://www.bash-portal.ru/news/newsotavtora/1323-khaly1185-124111771241bi1241te.html]Халыҡ әҙәбиәте (Ә.М.Сөләймәнов)-10[/url] BB ссылка на публикацию
http://www.bash-portal.ru/news/newsotavtora/1323-khaly1185-124111771241bi1241te.html Прямой адрес публикации
Информация
Комментировать статьи на нашем сайте возможно только в течении 30 дней со дня публикации.
{allpages}