| Бишауыл-Уңғар ауылының килеп сығышы тураһында ике фараз йәшәй. Береһе, халыҡ ижадына нигеҙләнеп аңлатҡанда, шүрәле менән бәйле. Йәғни, Уңғар ҡарт кисен бейәһен уртлауға сығарыр булған. Таңын өйөр айғыры хәле бөтөп, манма тиргә батып ҡайтыр булған.«Туҡта әле, мин һынап ҡарайым» тип бейәһенең арҡаһына ыҫмала буяп ебәргән. Иртәгәһен йылҡылары сабышып ҡайтып керһәләр ҡураға, айғырға шүрәле ҡыҙы ултырып ҡайтып кергән. ҡыҙ бик һылыу булғандыр инде егеттең күҙе төшкән. Кәләш итеп алған һәм өйләнешкәндәр. Биш улдары тыуған. Бергәләшеп ошо төбәктә йәшәй башлағандар. Халыҡ был төбәкте Бишул тип атай башлаған. Ошо биш ул үҫеп буй етеп, башлы-күҙле булып Уңғар ҡарттың тирәһенә таралған. Шул рәүешле, егеттәр Ауырғазы районында Бишул ауылын(Таҡтағош), Бәпес(Ташбаш), Яңы бәпес, һәм башҡа ауылдарға нигеҙ һалғандар.Был фараздың булыуы бик мөмкин. Сөнки ңҡ -ңҫ быуаттарҙа Бишул ауылынан Бишул башҡорттары табын ырыуы хәҙерге Ырымбур өлкәһенә Туҡ һәм Соран буйҙарына һәм һамар өлкәһенә Ырғыҙ һәм Кәрәлек буйҙарына күскәндәр. әле лә һамар өлкәһендә йәшәгән һамар башҡорттары Бишул яҡтарын һағынып йәшәй, ти.Икенсе фараз фәнни нигеҙле. 17-19 быуаттарҙа Ағиҙел бассейнында мадъяр, венгр ырыуҙары йәшәгән. Ошо мадъярҙарҙың исеме менән ауыл атамаһында туранан-тура бәйләнеш бар.Уңғар – мадъяр, венгр тигәнде аңлата. М. Өмөтбаев та XIX быуаттың аҙағында Уңғар атамаһына, йәғни этнонимға, бәйләп Уңғар атамаһын башҡорт этнонимы менән бер тип ҡараған. Тимәк, Уңғар ауылының атамаһы мадъяр ,венгр этнонимына барып тоташа (тарихсы Рим Янгузин, телсе Джәлил Кейекбаев та шулай иҫәпләгән).Был версияның дөрөҫлөгөн ауылыбыҙ Бишауыл-Уңғар тирәһендәге гидронимдар һәм топонимдар иҫбатлап тора. Мәҫәлән, ҡарлыман йылғаһының «ман» компаненты фин-уғыр телендә йылға тигәнде аңлата. Мәҫәлән: ҡарлыман, һайлыман, Сулман. ә боронғо башҡорт телендә йылға һүҙе «ғазы», «гәзе» тип атала.Ауылыбыҙ эргәһендә Ағиҙел йылғаһы буйында Нәреш тауы бар. Нәреш һүҙе мансы телендә (фин-уғыр теленә ҡарай) бейек тау тигәнде аңлата. Нәреш ҡаршыһында Мансаҙы ауылы бар. Был ауылдың исемендә лә «ман», тимәк, йылға һәм «саҙы» һүҙе бар. «Саҙы», «сәҙе», «шаҙы» һүҙҙәре лә фин-уғыр телендә һаҙлыҡ тигәнде аңлата, венгр телендә һаҙлыҡлы йылға буйындағы ауыл тигән мәғәнәне белдерә. Ауылыбыҙ эргәһендәге Шеүәҙе урманы ла фин-уғыр сығанаҡлы һүҙ. Ошоларҙан сығып ҡараһаҡ, Бишуңғар ауылы исеме венгрҙарҙан ҡалған исем булырға тейеш. Ауылыбыҙ боронлоғон XX быуат урталарында табылған Бишуңғар ҡурғаны иҫбатлап тора. Тик унда табылған ҡомартҡылар сармат, савромат ырыуҙарына ҡарай. Йәғни, беҙҙең эраға тиклем Ағиҙел буйында иран телле халыҡтар ҙа йәшәгән.
www.bishaul.ru
|
